Mikołaj Kopernik

Mikołaj Kopernik i, łac. Nicolaus Copernicus[a], niem. Nikolaus Kopernikus (ur. 19 lutego 1473 w Toruniu, zm. przed 21 maja[b] 1543 we Fromborku) – polski[c] astronom, autor dzieła De revolutionibus orbium coelestium (O obrotach sfer niebieskich)[d] przedstawiającego szczegółowo i w naukowo użytecznej formie heliocentryczną wizję Wszechświata. Wprawdzie koncepcja heliocentryzmu pojawiła się już w starożytnej Grecji (jej twórcą był Arystarch z Samos[1]), to jednak dopiero dzieło Kopernika dokonało przełomu i wywołało jedną z najważniejszych rewolucji naukowych od czasów starożytnych, nazywaną przewrotem kopernikańskim[2].

Był renesansowym polihistorem, poza astronomią zajmował się również matematyką, prawem, ekonomią, strategią wojskową, astrologią[3], był także lekarzem oraz tłumaczem.

Generalny administrator biskupstwa warmińskiego po zgonie biskupa Fabiana Luzjańskiego, komisarz Warmii w 1521 roku, kanclerz kapituły katedralnej warmińskiej w latach 1511-1513, 1520, 1524-1525, 1529, opiekun stołu kapitulnego w latach 1526-1532, zarządca kasy aprowizacyjnej w 1513 roku, poseł lub wizytator dóbr kapitulnych w latach 1511, 1521-1522, 1531-1537, 1539, kanonik warmińskiej kapituły katedralnej od 1497 roku[4], od 1503 do 1538 scholastyk wrocławskiej Kolegiaty Świętego Krzyża i św. Bartłomieja.

Edukacja początkowa W 1480 roku Kopernikowie przeprowadzili się z domu przy ulicy św. Anny do kamienicy przy Rynku Staromiejskim 36 (tzw. „Kamienica Pod Lwem” lub „Kamienica Lazurowa”)[5]. Pomimo że nie zachowały się żadne teksty astronoma w języku polskim, bez wątpliwości znał on ten język na równi z niemieckim i łaciną[e][11]. Najprawdopodobniej Mikołaj Kopernik ukończył pierwsze nauki w szkole parafialnej przy kościele śś. Janów w Toruniu[12]. Zdaniem niektórych historyków, takich jak Ludwik Birkenmajer, pod koniec XV wieku pobierał nauki we Włocławku[13]. Nauczycielem przyszłego astronoma, wówczas jeszcze młodzieńca, mógł być kanonik włocławski Mikołaj Wodka z Kwidzyna, doktor medycyny zajmujący się również astronomią i astrologią, jeden z domniemanych konstruktorów zegara słonecznego znajdującego się na katedrze włocławskiej[14]. Teoria ta jest jednak mało prawdopodobna, bowiem matka astronoma po śmierci męża w 1483 nie wyprowadziła się z Torunia[15]. Istnieje jeszcze hipoteza, że Mikołaj wraz z Andrzejem uczęszczali do szkoły Braci Wspólnego Życia w Chełmnie, jednak jest ona kwestionowana z uwagi na niską rangę szkoły i biedę panującą w mieście[16]. Szkoła ta uważana była za najlepszą w Prusach Królewskich[17].

Studia w Krakowie Dzięki protekcji Łukasza Watzenrodego w roku 1491 Andrzej i Mikołaj Kopernikowie rozpoczęli studia na Akademii Krakowskiej[18] (Mikołaj podpisał się „Nicolaus Nicolai de Thuronia”, co z łaciny oznacza: „Mikołaj, syn Mikołaja, z Torunia”)[19]. Czasy jego krakowskich studiów przypadły na okres świetności tzw. krakowskiej szkoły astronomiczno-matematycznej – wykładali tam m.in.: Marcin Król z Przemyśla, Marcin Bylica z Olkusza, Maciej z Miechowa, Jan z Głogowa czy Wawrzyniec Korwin[15]. Jednym z nauczycieli astronomii Kopernika był wówczas Wojciech z Brudzewa, który nie prowadził zajęć na uczelni, ale wykładał prywatnie poza Akademią[20]. Mikołaj studiował na jednym roku z Pawłem z Krosna, Piotrem Tomickim i Bernardem Wapowskim z Radochoniec, z którym przyjaźnił się do końca życia[15]. Studia ukończył w 1495, bez uzyskania żadnego tytułu, gdyż utrudniłoby to kontynuowanie nauki we Włoszech, dokąd wyjechał z bratem dzięki wsparciu finansowemu Łukasza Watzenrodego[21].

Święcenia Prawdopodobnie w okresie studiów w Krakowie otrzymał niższe święcenia, bowiem 26 sierpnia 1495 został kanonikiem warmińskim[22]. Wbrew powszechnej opinii nie posiadał on jednak święceń kapłańskich, a założenie takie było wynikiem pomyłki XX-wiecznego kopernikologa, Lino Sighnolfiego[23]. Odnalazł on dokument, datowany na 20 października 1497, na którym widniał napis „Nicolaus Copernig, canonicus Vuermiensis (...), presbiter constitutus”, co się tłumaczy: „Mikołaj Kopernik, kanonik warmiński (...) stawiwszy się jako ksiądz”[23]. Powtórne badanie tego dokumentu wykazały jednak, że Sighnolfi błędnie odczytał napis, który brzmiał „Nicolaus Copernig, canonicus Vuermiensis (...), personaliter constitutus”, czyli „Mikołaj Kopernik, kanonik warmiński (...) stawił się osobiście”[23]. Innym powodem, dla którego należy wątpić w wyższe święcenia, był fakt, że kapłanom nie wolno było wówczas trudnić się medycyną[24]. Zdaniem większości kopernikologów astronom nie objął od razu kanonikatu (albo objął, ale wobec oporu kapituły warmińskiej – zrezygnował) i faktycznie odzyskał tytuł dopiero 20 października 1497[25].

Studia we Włoszech Dzięki staraniom wuja Łukasza w 1496 rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie w Bolonii, wpisując się w styczniu 1497 do albumu nacji niemieckiej bolońskiego Uniwersytetu Jurystów[26]. Uniwersyteckie nacje były luźnymi korporacjami, grupującymi studentów według bardzo ogólnych kryteriów geograficznych, a nie narodowych. Do nacji niemieckiej zaliczano wówczas m.in. Polaków, Czechów i Węgrów. Przyjaciółmi Mikołaja z tamtego okresu byli m.in.: przyszły poeta Ermico Caiado i kanonik Erhard Truchsess. Wykładowcami przyszłego astronoma z zakresu prawa byli m.in. filozof Alessandro Achillini, latynista Antonio Urceo czy kanonista Antonio Burgos, choć tematy prawnicze niezbyt interesowały Kopernika[27]. Nauczycielami, którzy wywarli na niego największy wpływ, byli: astronom Dominik Maria Novara, geograf Marek z Benewentu i malarz Francesco Francia[28]. Według Birkenmajera lektura dzieła Novary De motu octavae spherae wywarła wpływ na myśl kopernikańską[28].

20 października 1497 Kopernik pełnoprawnie objął kanonię warmińską, co zapewniło mu utrzymanie do końca życia (władzę sprawował poprzez Andrzeja Cletza i Krzysztofa Tapiaua)[28]. W 1500 odbył wraz z bratem Andrzejem Kopernikiem podróż do Rzymu, gdzie wygłosił kilka prywatnych wykładów[28]. Tam, w nocy z 5 na 6 listopada 1500, obserwował zaćmienie Księżyca[29]. W 1501 na krótko powrócił na Warmię, po czym 28 sierpnia 1501 uzyskał zgodę kapituły warmińskiej na rozpoczęcie kolejnych studiów medycznych na Uniwersytecie w Padwie, kontynuując studia prawnicze[29]. Wraz z bratem Andrzejem wkrótce udał się do Italii.

Wśród historyków istnieje spór, gdzie i kiedy Kopernik zaczął studia medyczne i czy skończył studia prawnicze jeszcze w Bolonii czy już w Padwie[30]. Dominuje pogląd, że Kopernik uzyskał w Bolonii magisterium sztuki, ale studiował tam także przez rok medycynę[30]. Po przyjeździe do Padwy wznowił studia medyczne, gdzie wykładowcami byli m.in.: Andrea Alpago, Gabriele Zerbi, Giovanni d’Aquila z Lanciano i Pietro Trapolin[30]. Wbrew treści epitafium na grobie Kopernika we Fromborku astronom nigdy nie uzyskał stopnia doktora medycyny[31]. Najprawdopodobniej uzyskał on stopień licencjata, który pozwalał mu na prowadzenie praktyki lekarskiej, co przemawia za twierdzeniem, że studiował medycynę przez rok w Bolonii i kontynuował studia w Padwie przez dwa lata[31][32]. W Padwie Kopernik studiował także filologię grecką, której uczył się od Niccolò Leonico Tomeo i pod jego wpływem zaczął tłumaczyć z greckiego na łacinę wiersze Teofilakta Symokatty[33]. Latem 1503 roku dobiegał koniec jego studiów i podjął się on obrony doktoratu z prawa kanonicznego na Uniwersytecie w Ferrarze – pomyślny egzamin doktorski odbył się 31 maja 1503[33].

Przed 10 stycznia 1503 Kopernik objął scholasterię wrocławską św. Krzyża